Αμαζόνιος

(Rio de Amazonas).Ποταμός (6.280 χλμ.) της Νότιας Αμερικής (η ορθότερη ονομασία του είναι Ποταμός των Αμαζόνων), που σχηματίζεται στην περιοχή των Άνδεων, διασχίζει από τα Δ προς τα A την ήπειρο και εκβάλλει στον Ατλαντικό ωκεανό. Αποτελεί μαζί με τους παραποτάμους του το επιβλητικότερο υδρογραφικό σύστημα του κόσμου· είναι ο τρίτος μεγαλύτερος ποταμός της Γης σε μήκος (6.280 χλμ. από το σημείο που αρχίζει ο Ουκαγιάλι, η μεγαλύτερη σε μήκος διακλάδωση των πηγών του), αλλά ο πρώτος ως προς τη λεκάνη απορροής (7.050.000 τ. χλμ., συμπεριλαμβανομένης και της λεκάνης του Τοκαντίνς, τον οποίο πολλοί θεωρούν παραπόταμό του). Άλλα στοιχεία μπορούν να δείξουν καλύτερα τη μεγαλοπρέπεια αυτού του ποταμού: όταν φτάσει στη θάλασσα, η παροχή του είναι 100.000 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο και οι όχθες του απέχουν η μια από την άλλη περίπου 10 χλμ. ·ο ποταμόκολπος που σχηματίζεται στις εκβολές του, πλάτους περίπου 200 χλμ. και με πλήθος νησιών, εισχωρεί βαθιά στην ξηρά. Η επίδραση της μεγάλης ποσότητας των υδάτων που μεταφέρει ο Α. στη θάλασσα γίνεται αισθητή ακόμα και στο πέλαγος: σε μια ακτίνα περίπου 300 χλμ. τα νερά του ωκεανού εμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό λιγότερο αλμυρά. Στις περιόδους ξηρασίας, όμως, η θάλασσα με τις παλίρροιές της εισχωρεί βαθιά στην ξηρά και εισβάλλει μέσα στην κοίτη του ποταμού σε βάθος 600-700 χλμ. Η σύγκρουση του ρεύματος του ποταμού με το παλιρροϊκό κύμα είναι μερικές φορές τόσο σφοδρή, ώστε παράγεται ένας υπόκωφος θόρυβος, τον οποίο οι ιθαγενείς αποκαλούν πορορόκα. Τον Α. ανακάλυψε o Φρανθίσκο ντε Ορεγιάνα κατά τη διάρκεια αποστολής του την περίοδο 1540-41, και τον ονόμασε έτσι επειδή είχε ακούσει ότι στην περιοχή αυτή υπήρχαν γυναίκες πολεμιστές. Ο Α. σχηματίζεται σε περουβιανό έδαφος προς τα ανάντη του Ικουίτος, από την ένωση δύο άλλων ποταμών, του Ουκαγιάλι και του Μαρανιόν, που κατεβαίνουν από τις Άνδεις με κατεύθυνση Ν προς Β. Μετά τη συμβολή των δύο αυτών κλάδων, ο A. στρέφεται Α και αρχίζει να κυλά σε έδαφος πεδινό, όπου παρότι η κλίση του εδάφους είναι ελάχιστη το ρεύμα του σε ορισμένα τμήματα είναι πολύ αισθητό, εξαιτίας του μεγάλου όγκου των υδάτων του. Όταν μπαίνει στο έδαφος της Βραζιλίας, στη Λετίσια, έχει ήδη διανύσει 3.100 χλμ. και του απομένουν να διανύσει άλλα 3.180· o ρους του αναπτύσσεται μέσα σε ένα πυκνό δάσος, που αποτελεί όμως σοβαρό εμπόδιο στις συγκοινωνίες. O ποταμόκολπός του συγχέεται με αυτόν του Τοκαντίνς, από τον οποίο τον χωρίζει μόνο το μεγάλο νησί Μαραχό και γι’ αυτό πολλοί θεωρούν τον Τοκαντίνς παραπόταμό του. O Α. δέχεται σε όλο το μήκος του τα νερά πλήθους παραποτάμων που κατεβαίνουν από τις Άνδεις, τα βουνά του Μάτο Γκρόσο και τον ορεινό όγκο της Γουιάνας. Σημαντικότεροι είναι οι δεξιοί του και από αυτούς κυριότεροι o Χουρουά (1.920 χλμ.), ο Πουρούς (3.000 χλμ.), ο Μαδέιρα (3.200 χλμ.), ο Ταπαζός (2.000 χλμ.) και o Σινγκού (2.000 χλμ.)· από τους αριστερούς παραποτάμους του σημαντικότερος είναι ο Ρίο Νέγκρο (2.050 χλμ.). Μαζί με τους παραποτάμους του, ο Α. σχηματίζει πυκνό δίκτυο ναυσιπλοΐας συνολικού μήκους περίπου 50.000 χλμ. Για πολύ καιρό o πλωτός χαρακτήρας αυτών των ποταμών προσέφερε τη μοναδική δυνατότητα εξερεύνησης και συνεπώς διείσδυσης στο εσωτερικό. Τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της εκτεταμένης λεκάνης του Α., όπως το Σανταρέμ και το Μανάους, αναπτύχθηκαν στις όχθες του και σε αυτές των παραποτάμων του. Εξάλλου, στις όχθες του ποταμού υπάρχουν εκατοντάδες χωριά, οι κάτοικοι των οποίων ασχολούνται με τη γεωργία. Η καταστροφή τεράστιων δασικών εκτάσεων και η μετατροπή τους σε καλλιεργήσιμη ή γενικά εκμεταλλεύσιμη γη, καθώς και η κατασκευή ενός τεράστιου συγκοινωνιακού δικτύου τις τελευταίες δεκαετίες, προκάλεσαν αντιδράσεις των περιβαλλοντολόγων, οι οποίοι εξέφρασαν φόβους για ευρύτερη καταστροφή του οικοσυστήματος. Η κυβέρνηση της Βραζιλίας αναγκάστηκε να πάρει μέτρα και το 1989 ανακοίνωσε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα περιβαλλοντικής προστασίας του Α. Μια εντυπωσιακή αεροφωτογραφία του Αμαζονίου. Αεροφωτογραφία της κάτω λεκάνης του Αμαζονίου (φωτ. Schulthess). Πλοιάρια στον Αμαζόνιο, που αποτελεί το μεγαλύτερο υδρογραφικό σύστημα του κόσμου, με σύνολο οδών ναυσιπλοΐας που έχουν μήκος 50.000 χλμ. και φτάνουν έως το Περού (φωτ. Sef).